اشاره: با شروع هزاره‌ی سوم، فناوری اطلاعات به‌عنوان عمده‌ترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده است. ICT، امروزه نوش‌دارویی معجزه‌آسا برای بسیاری از بیماری‌ها هم‌چون سوء‌مدیریت، حکمرانی ضعیف، تورم، انحصار فروش، رکود تجاری، بی‌سوادی و در یک‌کلام حکمرانی بد در سطح ملی و بین‌المللی است. تقریباً همه‌ی وجوه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی تحت تأثیر انقلاب الکترونیک قرار گرفته‌اند. دولت‌ها در استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در برنامه‌ها و ارائه‌ی خدمات بهتر به مردم در حال رقابت باهم هستند. به‌رغم تفاوت‌های گسترده در سطوح و میزان استفاده از امکانات الکترونیک در میان دولت‌ها در جهان و منطقه، این احساس که دنیا به سمت «عصر حکمرانی الکترونیک» پیش می‌رود، واقعیتی بدیهی است. شاید پس از مدیریت دولتی نوین، دومین انقلاب در مدیریت دولتی باشد که نه‌تنها روش ارائه‌ی خدمات عمومی را دگرگون کرد، بلکه ارتباط بین دولت و شهروندان را نیز متحول ساخت. درواقع حکمرانی الکترونیک در قلب دو تغییر عمده‌ی جهانی شامل انقلاب اطلاعاتی و انقلاب حکمرانی جای دارد. هردوی این تغییرات در حال دگرگون ساختن جهت حرکت جامعه و روش حکومت بر آن هستند.
با چنین تحولی در جهان، این‌که حکمرانی الکترونیک چه‌طور می‌تواند موجب تصمیمات به‌موقع و درست حکومت‌ها شود و این‌که تا چه اندازه شفافیت به‌دنبال خواهد داشت، از موضوعات مهمی است که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. در این میان این‌که در سال‌های اخیر ایران، «شفافیت» به موضوعی بسیار جدی بدل شده است ومردم از مسئولان و حکومت انتظار آن را دارند که این شفافیت را در عمل مشاهده کنند مسئله‌ای است که در پس حکمرانی الکترونیک به‌آسانی قابل وصول است.
در گفت‌وگویی با امیر حسین سعیدی نائینی، رییس نخستین هیأت‌مدیره‌ی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کل کشور، همه‌ی این موضوعات مطرح شد. سعیدی از موانع شکل‌گیری حکومت الکترونیک در ایران گفت و این‌که باید به‌دنبال یک عزم ملی بود. مشروح این گفت‌وگو را بخوانید:
مفهوم حکمرانی الکترونیک چیست و این نوع از حکمرانی چه‌طور می‌تواند در تصمیم‌گیری تأثیرگذار باشد.
تعاریف متعددی در این مورد وجود دارد، اما در مورد تأثیر آن می‌توان گفت با سیستم الکترونیک، همه‌ی کارها به‌صورت سریع‌‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود. دلیل این امر آن است که انسان‌هایی که نیات منفی دارند دستشان از پروسه‌ی کار کوتاه می‌شود و کارها به‌صورت اتوماتیک انجام می‌شود.
- حکومت‌هایی هستند که حکمرانی الکترونیک را تنها به ایجاد وب‌سایت‌هایی محدود کرده‌اند. آیا صرف ایجاد وب‌سایت می‌تواند حکمرانی الکترونیک ایجاد کند یا این حکمرانی نیاز به ارتباط دو سویه دارد؟ این نگاه را به‌ویژه در ایران چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
در مورد دولت الکترونیک، در کشور ما اقدامات جزئی و جزیره‌ای انجام شده است. خوش‌بختانه به‌دلیل وجود کرونا، دولت به‌ناچار اقدامات دیگری نیز انجام داده است؛ ولی حکمرانی الکترونیکی با تعریف مشخص در کشور وجود ندارد و برای این کار نیاز به یک عزم ملی داریم. باید هم دولت و ملت در این‌باره تصمیم بگیرند.
از لحظه‌ای که بودجه به دستگاه‌های دولتی اختصاص پیدا می‌کند تا انعقاد قرارداد و صرف هزینه‌ها و شفاف بودن قراردادها و موضوعات مربوطه، پیشرفت کارها باید مشخص و شفاف باشد و برای رسیدن به این شرایط نیاز به عزم ملی است که چنین عزمی در کشور قابل مشاهده نیست.
حتی در سیستم‌های احراز صلاحیت و رتبه‌بندی شرکت‌ها که کار به‌درستی انجام می‌شد و با سامانه‌ی موجود که همه‌ی شرکت‌ها احراز صلاحیت و رتبه‌بندی می‌شدند تا همه‌ی مناقصه‌ها درست انجام شده و میزان انجام کار مشخص شود و پروژه‌های بی‌رویه به آن‌ها داده نشود، کار با شکست مواجه شد. این سیستم حدود 10 ماه است که پس از 12 سال، از کار افتاده است و هیچ‌کس هم واکنشی نشان نداده است.
شرکت‌ها 12 سال مدارک خود را به‌صورت آنلاین ارائه می‌کردند و در فرایند موجود، احراز صلاحیت و رتبه‌بندی می‌شدند. این سیستم که قرار بود به سیستم بودجه‌ی دولت و مناقصات وصل شود ادامه پیدا نکرد.
- فکر می‌کنید دلیل این امر که بارها از شفافیت و دولت‌های الکترونیک صحبت می‌شود اما در عمل به این شکل برخورد می‌شود چیست؟
علت این است که شعار شفافیت را همه دوست دارند، اما کسی نمی‌گوید که شفافیت برای کسانی خوب است که منافع نامشروعی ندارند و می‌خواهند زندگی صادقانه و پاکی داشته باشند. زمانی که افراد در شرایطی قرار می‌گیرند که امکان سوءاستفاده‌های بسیار زیاد وجود دارد، مسلم است که شفافیت را دوست ندارند.
اگر فــردی بخواهـــد از بیت‌المـال سوءاستفاده کند و در راستای منافع خودش و خلاف قانون، هزینه‌هایی داشته باشد، مسلم است که با شفافیت موافق نیست.
این شعار دائم مطرح می‌شود که باید شفافیت داشته باشیم، اما هیچ‌کس نمی‌گوید که شفافیت چیست و چه‌طور باید اجرا شود. به‌هر‌حال به‌دلیل ملاحظات و موضوعات دیگر، شفافیت ایجاد نمی‌شود و امکان سوءاستفاده ایجاد می‌شود.
چه امری وجود دارد که جلوی شفافیت را می‌گیرد؟ باید دید شفافیت برای مردم عادی چه مفهومی دارد و برای کسانی که دستشان به قدرت وصل است چه ثمری دارد؟ صحبت از میلیاردها میلیارد است.
- درصورتی‌که یک حکومت الکترونیک در کشور ایجاد شود، نحوه‌ی تصمیم‌گیری در حکومت الکترونیک چه‌قدر منجر به شفافیت می‌شود؟
حکومت الکترونیک شفافیت را به وجود می‌آورد. به‌صورت اتوماتیک دیتاهایی تولید می‌کند که این دیتاها باعث تصمیم‌گیری درست دولت می‌شوند. دولت الکترونیک اطلاعات درست و به‌روز دراختیار می‌گذارد.
- آیا در دنیا دولت‌های الکترونیک توانسته‌اند به تصمیمات درست و شفافیت دست پیدا کنند؟ در حقیقت الگوی موفق در دنیا چه‌قدر قابل دسترس است؟
میزان شفافیت دولت‌ها در دولت، ایجاد دولت الکترونیک قابل‌اندازه‌گیری است. کما‌این‌که میزان اعتماد مردم به دولت‌ها قابل‌اندازه‌گیری است. ممکن است بگوییم در هیچ کشوری صد درصد شفاف نشده است، اما می‌توانیم رتبه‌بندی کنیم. در برخی کشورها بیشتر و در برخی دیگر کمتر است. موفقیت و عدم موفقیت نسبی است. جاهایی در این روند رتبه‌ی بالایی دارند و جاهای دیگر، رتبه‌ی پایین‌تری دارند.
برای ایجاد دولت الکترونیک باید قوانین مربوطه وضع شود که این قوانین منجر به شفافیت می‌شود. در حقیقت باید سازوکارهایی ایجاد شود که قوانینی که قوه‌ی مقننه تصویب می‌کند به‌صورت کامل انجام شود. باید یک عزم ملی وجود داشته باشد که به شکل دیگری پیش نرود.
- پیشنهاد شما برای ایجاد حکومت الکترونیک چیست؟
باید وسایل ارتباطی کشور قوی شود. تولید محتوا انجام بگیرد. فرهنگ این کار در بین مردم آن‌چنان جا بیافتد که غیر از این راهی را قبول نکنند. تجارت الکترونیک در کشور ایجاد و مشخص شود. قوانین مربوطه باید وضع شود. اصول و ارکان مشخصی وجود دارد. باید دولت اراده کند و مردم نیز اراده کنند و به مطلوب برسند. همان‌طور که اگر بخواهیم می‌توانیم حتی موشک بسازیم. دولت الکترونیک نیز قابل ایجاد است، تنها عزم ملی برای انجام این‌کار لازم است. هر ماه هزاران میلیارد، پول یارانه‌ها داده می‌شود، می‌توان یک ماه از این هزینه را صرف ایجاد بانک‌های اطلاعاتی مربوطه نمود.
- چرا این کار انجام نمی‌شود؟
زمانی که گفته می‌شود خود‌اظهاری، یعنی دیتا‌بانک‌ها وجود ندارند.
