در جستجوی گوهر گمشده شفافیت

وضعیت ایران در شاخص شفافیت به چه صورت است؟ آیا میزان شفافیت موجود در کشور در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رضایت‌بخش است؟ برای دستیابی به شاخص بهتر باید چه بسترهایی را فراهم کرد؟ دولت الکترونیک تا چه اندازه می‌تواند مسیر اعمال شفافیت را هموار کند؟

چرا برخی از مدیران در مسیر تحقق شفافیت سنگ‌اندازی می‌کنند؟ ترس از اعمال شفافیت تا چه اندازه می‌تواند بستر پنهان کاری را فراهم کند؟چرا علیرغم دادن شعار شفافیت،هیچگاه شفافیتی ایجاد نمی‌شود؟

فاصله بین شعار تا عمل در زمینه شفافیت چقدر است؟ دلایل افت ایران در شاخص شفافیت چیست؟ روش کاربردی و عاجل برای بهبود شاخص شفافیت چه نام دارد؟

اگر تمایل دارید تا پاسخ این سوالات را بدانید، بهتر است تا چهارمین شماره ویکی‌حکمرانی‌هوشمند به سردبیری سیدمحمد‌حسن مقدم‌فر را بخوانید تا چشم‌انداز روشنی نسبت به وضعیت ایران درعصر حاکمیت دولت الکترونیک و جایگاه ایران در شفافیت پیدا کنید با توجه به اهمیت این مطالب، این شماره‌ی نشریه را خلاصه کرده و تقدیم حضورتان می‌کنیم پس با ما همراه شوید.

واکاوی غفلت یا خیانت مدیران

اکبر بیاتی دلایل بی توجهی ایرانیان نسبت به پیشرفت جهانی را مورد بررسی قرار داد. به گزارش ویکی تماس، اکبر بیاتی در گزارشی تحت عنوان« کدام ایرانیان را نسبت به تغییرات جهان بی توجه کرد؟ غفلت یا خیانت همراهان؟» در چهارمین شماره ویکی‌حکمرانی‌هوشمند نوشت:« اگر امروز در خانواده‌ی خود نقشی دارید، بدانید که این نقش را در فضای امروز باید ایفا کنید که دیجیتالیسم، همه‌ی شئون زندگی را در دست گرفته است و اگر تغییرات ناشی از دیجیتالیسم در خانواده و مناسبات آن را نمی‌دانید، زودتر بجنبید و خود را از ظلمات ندانستن برهانید تا نقش خود را به‌خوبی ایفا کنید.»

وی در ادامه افزود:«در گستره‌ی کشور عزیزمان ایران، به سبب نسل جوان پویا و با‌استعداد ایرانی، جامعه به‌سرعت در حال تطبیق خود با شرایط روز جهان است و خوب است حکومت‌گران هم در تعیین مقررات و عملکردهای حاکمیتی خود، تابع تغییرات و نوآوری‌های جهان باشند تا آهنگ رشد کشور سرعت بگیرد.

یکی از تغییرات بنیادی، بهره‌گیری از دیجیتالیسم در حاکمیت است که تعجب‌آور نیست اگر آن را حلال مشکلات عمیق و ریشه‌دار حاکمیت برای رشد و آبادانی بنامیم.به‌عنوان مثال، یکی از مشکلات حکومت‌ها در تمام کشورها، نداشتن اطلاعات لازم از جامعه‌ی مخاطبان است.

مثلاً حکومتی که می‌خواهد به اقشاری، نوع خاصی از خدمات را ارائه بدهد، در جمع‌آوری آمار و اطلاعات با دشواری‌های بسیار مواجه بوده است، اما دیجیتالیسم این مشکل را تا حدود زیادی حل کرده و داده‌هایی در اختیار حکومت‌گران می‌گذارد که برنامه‌ریزی را برای‌شان خیلی راحت می‌کند.»

بیاتی تصریح کرد:«طبعاً دیجیتالیسم برای حکومت، با هر هدف و آرمانی که دارد، ابزاری قدرتمند برای پیشبرد اهداف خواهد بود و اگر حکومتی از این ابزار بترسد، باید به حال آن حکومت و مردمش تأسف خورد که خود را از موهبتی عظیم محروم کرده‌اند.

امید که حکومت‌گران کشورمان، هر‌چه زودتر بسترهای لازم برای حکمرانی دیجیتالی و بهره‌گیری از مواهب عظیم آن را بیش‌ازپیش در دستور کار خود قرار دهند.»

ترس نهادها از شفافیت

حسین سلاح‌ورزی از مقاومت گسترده  نهادها در برابر استقرار دولت الکترونیک و اعمال شفافیت انتقاد کرد. به گزارش ویکی تماس، حسین سلاح‌ورزی در مصاحبه‌ای تحت عنوان« تحقق حکمرانی هوشمند و دیتای الکترونیک از مسیر شفافیت امکان‌پذیر است» در چهارمین شماره ویکی‌حکمرانی‌هوشمند نوشت:«متاسفانه هیچ یک از ارگان‌ها نمی‌خواهند از مقررات خود کم کنند. چون می‌ترسند اقتدارشان از بین برود.

به هر دستگاهی که بگویید یک سری از مقررات شما اضافه است و برای توسعه و حمایت از کسب‌و‌کارها آن‌ها را حذف کنید، امتناع می‌کنند و نکته‌ی بعد، امنیتی کردن موضوع است و این موارد نهاد‌های تسهیل‌کننده در کسب‌و‌کار را نیز بی‌اثر می‌کند.

در حال حاضر،تشکل در کشور زیاد داریم؛ مثلاً ما در کشور هیأت مقررات زدایی، هیأت مذاکره‌ی بخش خصوصی، کمیته‌ی ماده ۱۲، یا کمیته‌ی تسهیل کسب‌و‌کار و یا ستاد اجرای سیاست‌ها. ادعای حمایت از تولید را هم داریم، ولی دائماً در حال عقب‌گرد هستیم.»

وی در ادامه افزود:«در بررسی‌های انجام‌گرفته در کشورهای پیشرفته، نتیجه‌ی بررسی نسبت فساد با سرمایه‌گذاری و رشد اقتصاد این بوده که به ازای هر یک رتبه بهبود شاخص ادراک فساد، تا ۱.۷ درصد رشد اقتصادی در کشورها اتفاق افتاده است.

این خیلی مهم است، اگر این پژوهش را به کشور خودمان تعمیم دهیم، اگر ما ۳ رتبه شاخص ادراک فساد را بهبود دهیم تا ۵ درصد رشد اقتصادی پایدار می‌توانیم به‌وجود آوریم. شاخص ادارک فساد همان حسی است که مردم نسبت به فساد در جامعه دارند. بنابراین بهبود شاخص ادراک فساد با مقررات‌زدایی، توسعه‌ی دولت الکترونیک و حکمرانی الکترونیک اتفاق می‌افتد.»

سلاح‌ورزی  تصریح کرد:«وقتی که در یک سازمان، مسئول برای این‌که گرفتار ارگان‌های نظارتی و امنیتی نشود، به‌کمک مقررات زیاد مانع رسیدن متقاضی و ارباب رجوع به اهداف کسب‌و‌کارش می‌شود، آن ارباب رجوع این ارگان یا سازمان و پرسنل آن را فاسد تلقی می‌کند؛

پس درمقابل، برای از بین رفتن فساد دو راه داریم: اول، کاهش مقررات اضافی و دوم، توسعه‌ی دولت الکترونیک و حکمرانی الکترونیک.نظام سیاست‌گذاری کشور باید به این درک برسد که در سایه‌ی توسعه‌ی حکمرانی الکترونیک، پیشرفت اقتصادی قابل لمس خواهد بود.

اما در این راه مقاومت گروه‌های ذی‌نفع هم بی‌تأثیر نیست؛ چون این گروه‌ها نمی‌خواهند در مقابل شفافیت و ارزیابی قرار بگیرند.»

جدال احزاب آمریکایی با شرکت های فناوری اطلاعات

خالد رمضان عبداللطیف نحوه تعامل احزاب اصلی آمریکا با سیلیکون ولی را بررسی کرد. به گزارش ویکی تماس، خالد رمضان عبداللطیف در مطلبی تحت عنوان« غولهای فناوری و کابوس رویارویی‌های دشوار» در چهارمین شماره ویکی‌حکمرانی‌هوشمند  که توسط مهران ابراهیمیان ترجمه شده است، نوشت:« سؤالی را که قبل از انتخابات ایالات متحده در سال ۲۰۱۶ به‌شدت پرسیده شد به یاد بیاوریم که آیا مارک زاکربرگ، بنیان‌گذار فیس‌بوک نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد شد؟

اما این سؤال به‌طرز چشم‌گیری تغییر کرد و تبدیل به این سؤال شد: چگونه مارک موفق شد موقعیت خود را به‌عنوان مدیرعامل شرکت طی سال‌های گذشته حفظ کند.»

وی در ادامه افزود:«مطمئناً، گفتمان عاشقانه‌ای که فیس‌بوک برای یک دهه‌ی کامل درباره جهانی باز و متصل به آن تبلیغ می‌کرد، بی‌ارزش شده است؛ زیرا میلیون‌ها کاربر آن را فقط یک شرکت گرسنه برای جمع‌آوری داده‌ها، اطمینان از اعتیاد مشتری به محصولات خود و فرار از پاسخ‌گویی می‌دانند و شاید از جمله موارد معدود توافق دموکرات‌ها و جمهوری خواهان در زمانی که اکثر آمریکایی‌ها به‌رغم اعتقاد مطلق به زندگی دیجیتال معتقدند که شرکت‌های فروش اینترنتی مانند (آمازون) تجارت سنتی را که منجر به ازدست‌دادن هزاران شغل می‌شود حذف کردند.

(اینستاگرام) را در میان جو عمومی افزایش ترس از نفوذ میلیاردرهای سیلیکون ولی و تأثیر گسترده‌ی آن‌ها بر تصمیم‌گیرندگان به‌دست آورد؛ ترسی که بیش از حد مورد توجه جوانان است.»

عبداللطیف تصریح کرد:«بااین‌حال، نقشه‌ی تعاملات سیاسی نشان می‌دهد که درصد زیادی از رهبران اجرایی در سیلیکون ولی با عقاید چپ این موضوع را که تأثیر زیادی در تصویب موضوعات حقوق کارگران و اختلاف ثروت خواهد داشت، پذیرفته‌اند.

اگرچه این جریان چپ جدیدی که شکل‌گرفته شاید سیاست نرم دولت را در قبال شرکت‌های غول‌پیکر که موقعیت نمی‌گیرند تحمل کند، چون پیشرفت این شرکت‌ها به سمت افزایش تنش‌ها در نیروی کار و در دوران ترامپ منجر به کناره‌گیری چهره‌های برجسته‌ای مانند سرمایه‌گذار پیتر تیل شد که معتقد بود دره‌ی سیلیکون از نظر ایدئولوژیک برای بقا مناسب نیست.»

فاصله نجومی با شفافیت

رئیس نخستین هیأت مدیره‌ی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور خواستار عزم ملی برای تحقق دولت الکترونیک و دستیابی به جایگاه بهتر در شاخص شفافیت شد. به گزارش ویکی تماس، امیر حسین سعیدی در مصاحبه‌ای تحت عنوان « یک عزم ملی تا حکمرانی الکترونیک» در چهارمین شماره ویکی‌حکمرانی‌هوشمند گفت:« شعار شفافیت را همه دوست دارند،

اما کسی نمی‌گوید که شفافیت برای کسانی خوب است که منافع نامشروعی ندارند و می‌خواهند زندگی صادقانه و پاکی داشته باشند. زمانی که افراد در شرایطی قرار می‌گیرند که امکان سوءاستفاده‌های بسیار زیاد وجود دارد، مسلم است که شفافیت را دوست ندارند.

اگر فــردی بخواهـــد از بیت‌المـال سوءاستفاده کند و در راستای منافع خودش و خلاف قانون، هزینه‌هایی داشته باشد، مسلم است که با شفافیت موافق نیست.»

وی در ادامه افزود:«این شعار دائم مطرح می‌شود که باید شفافیت داشته باشیم، اما هیچ‌کس نمی‌گوید که شفافیت چیست و چه‌طور باید اجرا شود. به‌هر‌حال به‌دلیل ملاحظات و موضوعات دیگر، شفافیت ایجاد نمی‌شود و امکان سوءاستفاده ایجاد می‌شود.

چه امری وجود دارد که جلوی شفافیت را می‌گیرد؟ باید دید شفافیت برای مردم عادی چه مفهومی دارد و برای کسانی که دستشان به قدرت وصل است چه ثمری دارد؟ صحبت از میلیاردها میلیارد است.»

سعیدی تصریح کرد:«درصورتی‌که یک حکومت الکترونیک در کشور ایجاد شود، نحوه‌ی تصمیم‌گیری در حکومت الکترونیک چه‌قدر منجر به شفافیت می‌شود؟حکومت الکترونیک شفافیت را به وجود می‌آورد.

به‌صورت اتوماتیک دیتاهایی تولید می‌کند که این دیتاها باعث تصمیم‌گیری درست دولت می‌شوند. دولت الکترونیک اطلاعات درست و به‌روز دراختیار می‌گذارد. »

ضرورت پیشگامی اتاق بازرگانی در اصلاح ساختار

سمیرا روانخواه خواستار نقش آفرینی جدی، اتاق بازرگانی در بحث اصلاح ساختار شد. به گزارش ویکی تماس، سمیرا روانخواه در مطلبی تحت عنوان « سنگفرش این (اتاق) از طلاست! » در چهارمین شماره ویکی‌حکمرانی‌هوشمند نوشت:« موضوع اول اصلاحات، ماهیت قانونی تشکیل اتاق را نشانه رفته است و درصدد است از مؤسسه‌ای غیرانتفاعی به مؤسسه‌ای عمومی غیردولتی، چنان تغییر ماهیت دهد که جز انقلاب مارکس و طبقه‌ی جدید میلوان جیلاس، تداعی‌کننده‌ی ماهیت دیگری برای‌مان نیست.

به‌قول جیلاس، در پی پیروزی انقلاب سوسیالیستی، دستگاه رهبری حزب کمونیست به یک طبقه‌ی جدید رهبری بدل می‌شود، دیوان‌سالاری دولتی را تصاحب می‌کند و از راه ملی کردن، کنترل همه‌ی دستگاه‌های تولیدی را در دست می‌گیرد.»

وی در ادامه افزود:«در همان گام اول، به‌نظر می‌رسد طراحان این طرح، با حسن نیت، اما با سبقه‌ای چالش‌مآبانه، اصلاحات در اتاق بازرگانی را خواستارند. بر کسی پوشیده نیست که تغییرات اجتماعی لازمه‌ی رشد و توسعه‌ی همه‌جانبه‌ی جامعه است و به تعبیر گی روشه، (تغییری قابل‌رویت در طول زمان است، به‌صورتی‌که موقتی یا کم‌دوام نباشد، بر روی ساخت یا وظایف سازمان اجتماعی یک جامعه اثر گذارد و جریان تاریخ آن را دگرگون کند.)

قطعاً، فعالان بخش خصوصی در نقدهای متعدد خود، ساختار اتاق را بارها و بارها مورد انتقاد قرار داده‌اند. اتاق بازرگانی نیز در هر دوره‌ای ساختار اتاق را به بازاندیشی و بازتعریف درآورده است. باید دانست که اجزای بخش خصوصی را فعالان بخش خصوصی تشکیل می‌دهند.

هرقدر هم که واگذاری‌های دولتی به ایجاد (طبقه‌ی جدید) خصولتی‌ها بیانجامد. بخش خصوصی تحت مدیریت بخش خصوصی، نظام‌مند می‌گردد و هرگونه هدایت و رهبری توسط غیر این بخش، جریان تاریخی دیگری را رقم می‌زند که ساخت و کارکردی از (نوعی دیگر) در بر خواهد داشت.»

روانخواه تصریح کرد:«اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سنگ‌فرشی از طلا دارد. صنعت‌گران، تجار، معدنی‌ها و کشاورزان، اجزای ذی‌قیمت نظام اتاق را تشکیل می‌دهند و همان‌ها هستند که باید سکان ساختار، کارکرد و هدایت خود را بر عهده گیرند.

تضاد سازمانی، تعارض منافع نیست که شالوده‌ی تحرک اجتماعی را خاموش نماید. تضاد اگر هست، آگاهی از منافع هست و مشروعیت‌ها را به‌دنبال خواهد داشت. بخش خصوصی، بدون هیچ موضع‌گیری‌ای، خودش باید اصلاحات را پایه‌گذاری کند. پس طرح را به صحن اتاق ببرید و از صحن اتاق راهی مجلس شورای اسلامی کنید.»