سخن سردبیر

ما انسان‌ها موجودات عجیبی هستیم. زیرا، دوست داریم خودمان را اشرف مخلوقات بدانیم و به صرفِ توانایی‌های فکری بالاتر نسبت به سایر موجودات، برای خودمان جایگاه ویژه‌ای در نظام طبیعت قائل باشیم. از این منظر، چندان فرقی نمی‌کند که مثل ارسطو خود را حیوان ناطق بنامیم یا مانند مولوی و فروید خود را مرغانی مرگ‌اندیش و موجوداتی مرگ‌آگاه قلمداد کنیم. زیرا، در هر صورت ما تمایل داریم تا به نحوی خود را از سایر موجودات این کره خاکی برتر بدانیم.
خودخواهی ما انسان‌ها تا پیش از انقلاب صنعتی چندان مسئله‌ساز نبود. زیرا، توانایی ما برای مداخله در طبیعت اندک بود و سخنان متفکرانی چون سعدی که به ما هشدار می‌دادند که در نظام هستی:
«قسمت خود می‌خورند منعم و درویش
روزی خود می‌برند پشه و عنقا»
در زندگی ما جریان داشت. به علاوه، ترکیب باورهای دینی و آموزه‌های پیشینیانی چون سعدی باعث می‌شد که زیاده‌خواه نباشیم و به جهان اطرافمان با دیده احترام و تحسین بنگریم.
اما، انقلاب صنعتی باعث شد که ما با نیروی ماشین بر طبیعت غلبه کنیم و برتری نسبت به سایر موجودات را حق مسلم خود بدانیم. در ادامه، با حاکم شدن نظام سرمایه‌داری و ترویج مصرف‌گرایی این حق را برای خود قائل شدیم که با نادیده گرفتن سایر مخلوقات از آنها برای رسیدن به مقاصد مادی و معنوی خود سوءاستفاده کنیم.
برای آنکه ببینیم کردار خودخواهانه ما چه بر سر سیاره‌ بی‌نظیرمان آورده‌ است، زیاد لازم نیست راه دور برویم. زیرا، گزارش اخیر شورای جهانی تنوع زیستی موسوم به IPBES زنگ خطر را در زمینۀ تنوع زیستی برای همه ما به ‌صدا‌ درآورده است. بر اساس گزارش این نهاد وابسته به سازمان ملل، در سال 2019 بیش از یک میلیون گونه جانوری و گیاهی یعنی حدود یک هشتمِ کل موجودات کره زمین در معرض خطر انقراض قرار داشته‌اند.
این رقم به راستی تکان‌د‌هنده است. زیرا، اگر تا چندی پیش می‌توانستیم با این استدلال که زمین بزرگ است و گونه‌های جانوری و گیاهی آن فراوان؛ با نادیده گرفتنِ مشکل نابودی تنوع زیستی به حیات خود ادامه دهیم، اکنون دیگر غفلت از این معضل به بهای نابودی گونه خودمان تمام خواهد شد.
نباید فراموش کنیم که کره زمین بدون ما می‌تواند با احیای گونه‌های متفاوتی از حیات، به زیست خود ادامه دهد اما حیات ما انسان‌ها در این کره آبی منوط به بقای جانوران و گیاهانی است که این زمین را با آنها شریک هستیم.
نباید فراموش کنیم که تا زمانی که نگاه غالبِ ما به سایر موجودات زنده و غیرزنده، نگاهی از بالا به پایین و توام با غرور باشد، نخواهیم توانست به قابلیت‌های ویژه هر یک از موجودات زنده به دیده تحسین بنگریم و از کشفِ راهکارهای آنها برای تداوم حیات بیاموزیم.
مثلاً، اگر برندگان جایزه نوبل شیمی در سال 2020 نگاهی از بالا به پایین به طبیعت اطراف خود داشتند و شیفته تحقیق بر روی سیستم ایمنی باکتری‌ها و شناخت باکتری‌های بیماری‌زا نبودند؛ نمی‌توانستند عمر خود را صرفِ تحلیل کدهای ژنتیکی این موجودات کوچک کنند و به کشفی شگرف نائل شوند. با خواندنِ مقاله «قیچی ژنتیکی» در این شماره خواهید دید که سیستم ایمنی باکتری‌ها چیزهای زیادی را به ما انسانهای خودخواه می‌آموزند و ما «قیچی ژنتیکی» خود را مدیون آنها هستیم.
به علاوه، این شماره با خواندن بخش اول متن سخنرانی پذیرش جایزه نوبلِ یکی دیگر از شیمی‌دانان شاخص عصر ما خواهید دید که انسان می‌تواند با استفاده از اصول زیست‌شناسی تکاملی از خود طبیعت برای ساختِ چیزهایی که در طبیعت موجود نیست، استفاده کند. در این مقاله خواهید دید که علاوه بر موجودات زنده آنزیم‌ها هم بر مبنای نظریه تکامل عمل می‌کنند و می‌توانند تحت شرایطی مانند موجودات زنده خود را با شرایط تطبیق داده و با افزودن قابلیت‌های جدید به خود، رفتارهای جدیدی از خود بروز دهند.
همچنین، در این شماره خواهید دید که چه در کرمان و چه در نایروبی می‌توان با استمرار و استقامت معیشت مردم را در جوامع محلی احیا کرد و با افزایش تاب‌آوری این جوامع در مسیر احیای منابع طبیعی و توسعه پایدار گام برداشت.
در ضمن، در این شماره با مطالعه مقاله «تغذیه دقیق» خواهید دید که چرا بر اساس تحقیقات اخیر اغلب برنامه‌هایی که تحت عنوان رژیم‌های غذایی برای عموم مردم ارائه می‌شوند از کارایی لازم برخوردار نیستند.
‌همراهان عزیز گونیا، دنیای موجودات زنده و جهانِ شیمی آلی به راستی سرشار از شگفتی است و من به سهم خود امیدوارم نسل ما آخرین نسلی نباشد که شاهد حضور خرس‌های قطبی و قورباغه‌ها در این سیاره آبی است.