آسیاب گبری خرم آباد

طبیعت بسیار زیبا، در کنار ابهت کوه‌های زاگرس و دشت‌های بی‌نظیر، سکونتگاهی امن برای انسان آماده کرده تا از کهن‌ترین زمان‌ها، از چهل هزار سال پیش تا کنون، این مکان مأمنی باشد تا انسان در آنجا با آرامش زندگی کند. همین امر باعث شده تا بتوانید آثار بسیار زیادی را از دوره‌های مختلف تاریخی در لرستان بیابید.

استان لرستان دارای ظرفیت‌های آبی زیادی است. بیشترین سرمایه‌ی مادی این استان از این آب خدادادی به‌دست می‌آید و همین سرمایه‌ی آبی باعث شده تا سازه‌ها و بناهای آبی در این استان به‌وفور یافت شود. بیست مدل «آب‌بنا» در استان شناسایی شده است. یک گروه از این بناها آسیاب‌ها می‌باشند که حدود هزار آسیاب به‌عنوان سازه‌ی آبی در لرستان شناسایی شده است. یکی از شاخص‌ترین آنها آسیاب گبری (آسیاو گاری) می‌باشد.

آسیاب‌ها معمولاً در جایی که آب با شیب زیاد جریان دارد درست می‌شدند. سنگ‌های آسیاب آبی مانند سنگ‌های دستاس بود، اما با حجم و اندازه‌ای خیلی بزرگ‌تر. یک چرخ با پره‌های چوبی در زیر بنای آسیاب قرار می‌گرفت که با فشار آبی که از بالا بر روی پره‌های آن می‌ریخت به‌حرکت در می‌آمد. این حرکت دورانی باعث چرخش سنگ رویین آسیاب می‌شد. سنگ زیرین اما همیشه ثابت بود. آسیاب‌ها برای آرد کردن گندم و سایر غلات ایجاد می‌شدند. فضای اصلی آسیاب‌ها در دل زمین قرار داشت، البته محل نگهداری گندم و غلات و یا کیسه‌های آرد و محل استراحت آسیابان نیز بخشی از آسیاب محسوب می‌شد.
یکی از جاذبه‌های دیدنی استان لرستان در شهر خرم‌آباد قرار دارد؛ مکانی‌که نشان می‌دهد خرم‌آباد چه تاریخچه‌ی ارزشمندی دارد. آسیاب گبری خرم‌آباد، بنایی به‌یادگارمانده از دوران ساسانیان، بنایی با قدمت تاریخی که از حوادث روزگار جان سالم به‌در برده و هنوز پابرجا ایستاده. هرچند کاربری خود را از دست داده اما تا همین دیروز تا دوره‌ی قاجار مردم از آن استفاده می‌کردند. وجود و قدمت این بنای آبی نشانگر نبوغ و دانش مردم ایران و رونق کشاورزی و وجود یک تمدن پیشرفته است؛ مردمی که در هدایت و استفاده از آب و سازه‌های آبی سرامد بودند.

این بنا یکی از بناهای مهجورمانده‌ی خرم‌آباد است که کمتر شناخته شده است. این بنای زیبا در میان منازل مسکونی قرار گرفته و همین امر دسترسی به آن را راحت کرده است. اگر در خرم‌آباد اقامت داشته باشید، می‌توانید در میان کارهای روزانه بازدید از این بنا را هم در لیست قرار دهید.

خرم‌آباد ۳۷ محله و ۹ کوی و ۵ شهرک دارد که نام قدیمی اکثر محله‌های آن تغییر کرده است. آسیاب گبری در محله‌ی پشته‌ حسین‌آباد در جنوب شهر قرار دارد. پشته حسین‌آباد را به حسین‌قلی‌خان ابوقداره نسبت می‌دهند.
این بنا قسمتی از شهر باستانی شاپورخواست از دوره‌ی ساسانیان است که عام‌المنفعه بوده و کاربری عمومی داشته است. شهر خرم‌آباد بر بقایای شهر باستانی شاپورخواست ساخته شده و توسعه یافته است. شاپورخواست در قسمت جنوبی شهر خرم‌آباد کنونی قرار داشته؛ سکونتگاهی زیبا و پایدار در طول تاریخ که با حمله‌ی مغول به کلی ویران شد. شهر شاپورخواست نیز به دستور شاپور زوالاکناف (شاپور دوم) بر بقایای شهر خایدالو (شهری باقی‌مانده از دوره‌ی عیلامی) ساخته شده است.
بنای ساختمان آسیاب گبری به‌شکل مکعب مستطیل است و ابعاد آن ۲۶ در ۶ و ارتفاع 5/11 متر می‌باشد. از طول ناودان آن ۲۴ متر باقی مانده است. سبک معماری بنا با معماری سایر بناهای ایرانی متفاوت بوده و بیشتر شبیه بناهای قرون وسطی در اروپا است. هیچ انحنایی در بنا دیده نمی‌شود. سنگ‌های استفاده‌شده در بنا و همچنین دو سنگ اصلی آسیاب از سنگ‌های محکم کوهستان‌های اطراف تهیه شده است. سنگ‌های بنا با تیشه تراش خورده ولی سنگ آسیاب با دقت انتخاب می‌شده تا هنگام آسیاب نشکند و داخل آرد نشود. بادقت در معماری آن متوجه می‌شویم با آنکه طرح سازه ساده است، اما استحکام آن بسیار بالا است. آسیاب گبری سازه‌ای است آمیخته از هنر و معماری.

بنا از سنگ‌های تراشیده‌شده و قلوه‌سنگ‌هایی میان آنها و ملات ساروج ساخته شده است. ملات ساروج، ملات سنتی مخصوص ایران است که بسیار محکم و بادوام و ضد آب بوده و در بنا‌های تاریخی و سنتی کاربرد زیادی داشته و آن را از ترکیب خاک رس، آهک، خاکستر،کاه و پهن و آب تهیه می‌کرده‌اند. استفاده از همین مصالح و مواد بادوام علت اصلی ماندگاری این بنا است. آسیاب گبری چند بار مورد ترمیم قرار گرفته است. از دوره‌ی قاجار به بعد که آسیاب مورد استفاده قرار نگرفت بی‌توجهی باعث تخریب بخش‌هایی از آن شد. تا دوره‌ی قاجار که آسیاب مورد استفاده عموم بود، هر وقت بخشی از آسیاب یا بنا نیاز به مرمت داشت انجام می‌شد تا چرخ آسیاب بچرخد و کار مردم انجام شود، اما زمانی‌که از آن استفاده نشد، دیگر مراقبت و مرمتی روی بنا انجام نشد و بنا آسیب دید.

این اثر به‌عنوان میراث ملی با شماره‌ی ۳۶۳۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت و شناسنامه‌دار شده و با ترمیم و تعمیر این اثر باشکوه قدم مثبتی در جهت جلوگیری از تخریب آن صورت گرفته تا در دل شهر خرم‌آباد به‌عنوان یادگاری از بناهای کاربردی از دوران ساسانیان خودنمایی کند. بنایی با بیش از ۱۵۰۰ سال عمر که رموز زیادی از زندگی پیشینیان در دل خود دارد. کارکرد طولانی این بنا از ساسانیان تا قاجار نشان‌دهنده‌ی مهارت، دانش و توانایی مثال‌زدنی طراحان و سازندگان این سازه بوده که تعجب و شگفتی باستان‌شناسان را در پی داشته است.

این آب‌بنای کهن ایرانی از بناهای مشابه خود و از سایر آسیاب‌های تاریخی لرستان باشکوه‌تر و بزرگ‌تر است. این بنا بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین آسیاب غرب کشور است و در دوره‌ی شکوه شهر شاپورخواست ساخته شده است. شاپورخواست در دوران شکوه خود از عمران و آبادی برخوردار بوده، اما با حمله‌ی مغول‌ها به ایران کاملاً تخریب شد.

آب مورد نیاز آسیاب گبری از نهر کلّانه که از شرق دره‌ی خرم‌آباد -که هشت کیلومتر تا آسیاب فاصله دارد – تهیه می‌شده است. از مازاد آب آن نیز برای آبیاری زمین‌های اطراف شهر استفاده می‌شد. البته این نهر آب شهر را نیز تأمین می‌کرد.
این آسیاب از دوره‌ی ساسانی تا دوره‌ی قاجار مورد استفاده قرار گرفت و بعد از آن با ساخته شدن آسیاب‌های جدید در مسیر نهرهای پُرآب کم‌کم کاربری خود را از دست داد. هرچند میان قریب به هزار آسیاب آبی لرستان به‌خاطر پیشینه‌ی تاریخی‌اش، شاخص‌ترین و کهن‌ترین آنهاست.

اگر تصمیم به سفر دارید و هنوز جایی را انتخاب نکرده‌اید، خرم‌آباد می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها باشد. مسیرهای دسترسی به خرم‌آباد از طرق جاده، شامل چهار مسیر زیر است:
۱-مسیر خرم‌آباد به کرمانشاه: ۱۹۲ کیلومتر
۲-مسیر خرم‌آباد به اهواز: ۳۳۰ کیلومتر
۳-مسیر خرم‌آباد به اصفهان: ۳۷۰ کیلومتر
۴-مسیر خرم‌آباد به تهران: ۴۹۹ کیلومتر

فرودگاه خرم‌آباد در جنوب شهر قرار گرفته است. می‌توانید برای مسافرت از قطار هم استفاده کنید. همچنین پایانه‌ی مسافربری شهر خرم‌آباد در شرق این شهر قرار دارد.

بعد از رسیدن به خرم‌آباد، از خیابان یکم قاضی‌آباد، چهار راه طیب، خیابان طیب، خیابان فرعی پارسیلون به محله‌ی پشته حسن‌آباد برسید. ساعات بازدید بدون محدودیت است. بعد از ثبت این اثر در میراث ملی، اقداماتی از قبیل سبک‌سازی و دیواره‌چینی وخاک‌برداری در جهت حفظ و مرمت بنا انجام شد که البته کافی نبوده است.

شهر خرم‌آباد به‌دلیل همنشینی بی‌بدیل تاریخ و طبیعت، بسیار دیدنی و دل‌انگیز است. از آبشارها و غارها و… تا قلعه‌ی فلک‌الافلاک وآسیاب گبری و… در هر فصل، جلوه و زیبایی خاص خود را دارد، اما در فصل بهار و در اردیبهشت گویی نوری از بهشت بر دل طبیعت ریخته که روح هر بیننده‌ای را نوازش می‌کند. یادتان باشد زمستان خرم‌آباد نسبتاً سرد است و بازدید از برخی جاها را محدود می‌کند.

گردشگرانی که عاشق عکاسی و نقاشی هستند، برای بازدید هنگام طلوع یا غروب آفتاب به محل آسیاب بروند. تلاقی نور آفتاب در این زمان شکوه این بنا را دو چندان می‌کند.