پیش از این، از گستردگی و تنوع آیین‌ها در کشورمان گفتیم. از عدم وجود تقویمی کامل از همه‌ی این رویدادها و آیین‌ها در مناسبت‌های خاص، از عدم تمرکز بخش متولی تور و تورگردانی، چه در حوزه‌ی تورهای داخلی و چه در حوزه‌ی تورهای ورودی تورهای رویدادمحور و البته عدم سامان‌دهی مناسب اجرای این آیین‌ها در شهرها و روستاهای محل برگزاری، چه به لحاظ معرفی و چه به لحاظ ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز حضور بازدیدکنندگان توسط متولیان امر.امروز، ۸ محرم ۱۴۴۲ هجری قمری است. آیین‌های سوگواری حضرت اباعبدالله(ع) در سراسر کشور، دیگر مثل همیشه برقرار نیست. شیوع کرونا در این دو سال جلوی برگزاری بسیاری از مراسم و آیین‌های مربوط به ایام محرم را در سراسر کشور گرفته است. در همین سال‌های قبل از شیوع کرونا، به مدد حضور گردشگران خارجی در کشور، حضور پررنگ‌تری از توریست‌ها در برخی از مراسم سوگواری بیشتر شناخته‌شده، خصوصاً در استانی مانند یزد به چشم می‌خورد، استقبالی از گردشگران که باعث بررسی بیشتر و حتی گمانه‌زنی‌ها و برنامه‌ریزی‌های مدون‌تری در طراحی این‌گونه از سفر گردیده بود که صد البته نباید به دست فراموشی سپرده شود…

آیینهای محرمی؛ ماه شور حسینی

زهرا زند

محرم‌الحرام، اولین ماه تقویم اسلامی (هجری ‌قمری) و به اعتقاد مسلمانان، از جمله ماه‌های حرام است. دلیل نام‌گذاری این ماه، حرام بودن جنگ درآن ذکر شده است. شب و روز اول محرم به‌عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است. واقعه‌ی کربلا که منجر به شهادت امام حسین(ع) و یارانش شد، در ماه محرم سال ۶۱ هجری قمری اتفاق افتاد. محرم و صفر، دو ماه خاص عزاداری شیعیان جهان به‌شمار می‌رود. در شهرها و روستاهای مختلف ایران، هرسال در این ایام شاهد برگزاری آیین‌های ویژه‌ای هستیم. مردم ایران در طول تاریخ، روش‌های محلی و سنتی مخصوص به خود در عزاداری و برپایی مراسم سوگواری دارند. از سوی دیگر، در بسیاری از سنت‌های عزاداری شهرهای مختلف، شباهت‌های فراوانی وجود دارد. برپایی دسته‌های عزاداری، تعزیه، گرداندن عَلَم و نخل و تهیه‌ی غذای نذری از جمله مراسمی است که در شهرهای کشور برپا می‌شود. گاهی این سنت‌ها به قدری جالب توجه‌اند که مردم را نه‌تنها از سراسر کشور، بلکه از کشورهای دیگر به تماشا دعوت می‌کند.مردم ایران هرساله قبل از شروع محرم، با برپایی تکایا و هیأت‌های مذهبی، به استقبال این ماه می‌روند. پیش از این‌که محرم شروع شود، کوچه و خیابان‌های شهرهای مختلف، رنگ و بوی عزا به خود می‌گیرند. مردم شهرهای مختلف متناسب با فرهنگ و سنت‌های خود آماده می‌شوند. از جمله مراسمی که قبل از محرم شروع می‌شود، می‌توان به آیین کَرنازنی و تشت‌گذاری و عَلَم‌بندان اشاره کرد. اگر نتوانید برای آیین‌های سوگواری، خود را به سایر شهرها برسانید، بی‌شک رسوم مشابهی را در محل زندگی خود یا شهرهای اطراف خواهید یافت. در این مطلب به بررسی آیین‌های سنتی برپایی ماه محرم در برخی از شهرهای کشور می‌پردازیم…

تکایا در طهران قدیم

شقایق فتحعلی زاده

…بنابر آمار دارالخلافه‌ی تهران، از تعداد تکایای تهران سه باب به‌نام‌های تکیه‌ی پادشاهی، تکیه‌ی جناب صدراعظم و تکیه‌ی دریچه در محله‌ی ارگ قرار داشت و بقیه در محله‌های عودلاجان، بازار، سنگلج و چاله‌میدان واقع بود که در دسته‌های مختلف به‌صورت زیر تقسیم می‌شدند:۱- تکیه‌هایی که بانیان ساختمان آنها از گروه‌های قومی بوده‌اند و هر یک به عزاداری اعضای یکی از گروه‌ها اختصاص داشته است، مانند تکیه‌ی عرب‌ها، خلج‌ها و قفقازها.۲- تکیه‌هایی که افراد گروه‌های صنفی آنها را ساخته بودند و هر یک به صنف خاصی اختصاص داشته است، مانند تکیه‌ی زرگرها و قاطرچی‌ها.۳- تکیه‌هایی که به مهاجران شهرستانی مقیم تهران اختصاص داشته و با کمک و یاری همین مهاجران ساخته شده بوده‌اند، مانند تکیه‌ی قمی‌ها و کرمانی‌ها…

تعزیه خوانی در روستای صحرارود فسا

مناسادات هاشمیان

تعزیه در لغت به معنای سوگواری و عزاداری است. اما در اصطلاح به گونه‌های نمایشی مذهبی منظوم گفته می‌شود که در آن، عده‌ای اهل ذوق در مناسبت‌های مذهبی و غالباً در جریان سوگواری‌های ماه محرم برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل‌بیت پیامبر اکرم(ص)، با رعایت آداب و رسوم و تمهیدات خاص، قسمتی از حوادث تاریخ اسلام به‌ویژه وقایع عاشورا را بازآفرینی می‌کنند. به تعزیه، شبیه‌خوانی یا شبیه‌گردانی نیز می‌گویند. «شبیه‌خوانی» یا به اصطلاح عامه «تعزیه‌خوانی»، عبارت از مجسم کردن و نمایش دادن شهادت جانسوز حضرت سیدالشهدا و یاران آن بزرگوار یا یکی از حوادث مربوط به واقعه‌ی کربلا است. شبیه‌خوانی، نمایشی است که در محوطه‌ی میدان‌ها یا صحن‌های مساجد و سکوی تکیه‌ها، با حضور مردم توسط چند نفر انجام می‌گیرد که در نقش قهرمانان کربلا و با لباس‌های مخصوص و ابزار جنگی و همراه با دُهُل و شیپور، نیزه، شمشیر، سپر، سنج، کرنا، سرنا، خنجر، زره، مشک آب و اسب، ایفای نقش می‌کنند و صحنه‌ی نمایش، برمبنای حوادث کربلا و مقتل‌ها تنظیم می‌شود. تعزیه نمایشی است که عمیقاً ریشه در شعائر دینی دارد و نوعی درام آیینی است که آمیزه‌ای از باورهای اسلامی شیعه و سنن ایرانی است…

گاه نامه ویکی تماس شماره 172 - ویکی ایران 1 - 58960

مجله اینترنتی ویکی تماس

شماره 172 – ویکی ایران
نسخه کامل گاه‌نامه را از اینجا تهیه نمائید

3 بعدی ورق بزنید

خرید نسخه PDF

نگاهی به خوراکی های محرم در گفتگو با بهادر امینی

سیمین ثقفی

…بخشی هم در عزاداری‌های محرم و صفر و به‌ویژه در عزاداری مذهب شیعه وجود دارد که در برخی مناطق با نذری دادن همراه می‌شود و آن پذیرایی از عزاداران است. این پذیرایی هرچند به نوعی با عنوان نذری در نظر گرفته می‌شود، اما به‌طور معمول ماهیتی متفاوت دارد. این روشی برای اطعام عزاداران است که بر اساس پیوند فرهنگی که بین اکثر ایرانیان وجود دارد، انجام می‌شود. حتی در مراسم دفن و سوگواری هم می‌بینیم که به‌طور معمول صاحب عزا به‌عنوان سپاسگزاری، افرادی را که برای مراسم آمده‌اند، اطعام می‌کند. بنابراین نذری دادن، از این شکل از پذیرایی و غذا دادن جداست.اما نکته‌ای که در این سال‌های اخیر قابل توجه است، تغییر بسیاری از سنت‌های محرم و یکپارچه شدن آنهاست. حالا می‌بینیم که دیگر تنوع فرهنگی در این مراسم دیده نمی‌شود و به سمت شبیه شدن به آیین‌های شهرهای بزرگ رفته‌اند…

آیین گل مالی لرستان؛ آیینی چندصد ساله از جنس خاک و آب

الناز درویشی

…در زبان لری، گِل‌مالی، خَه‌رَّه گیری تلفظ می‌شود. خَه‌رّه به معنای گِل است. آیین گل‌مالی در روز عاشورا در ماه محرم در استان‌های غربی ایران در منطقه‌ی زاگرس به‌ویژه استان‌های لرستان، کرمانشاه و ایلام برگزار می‌شود. آیین خاص گِل‌مالی در خرم‌آباد و مناطق اطراف آن دارای چند مرحله است و از روزهای میانه‌ی دهه‌ی اول محرم آغاز می‌شود و هر کدام نام و مراسم خاص خود را دارد. با آغاز ماه عزای سالار شهیدان در لرستان، دسته‌جات و هیأت‌های عزاداری، شب‌ها با حضور در تکیه‌هایی موسوم به خیمه به عزاداری پرداخته و برخی از دسته‌جات زنجیرزنی و سینه‌زنی نیز با حضور در خیابان‌های شهر در حالی که در پیشاپیش این دسته‌جات چلچراغ حرکت می‌کند، به عزاداری می‌پردازند. رسم چلچراغ یا همان چهل‌چراغ شامل ۳۰ تا ۴۰ چراغ توری است که به شکلی زیبا و دیدنی و با مهارت خاصی بر پایه‌ی مثلثی شکل از جنس چوب یا فلز سوار می‌شوند و عزاداران حاجت‌مند هر کدام به نوبت آن را حمل می‌کنند…

ساز و دهل های محرم؛ نوای غم

زهرا زند

…آیین‌های عاشورایی به‌واسطه‌ی موسیقی ریتمیک و با حرکاتی سمبلیک همچون زنجیرزنی، سینه‌زنی و سنج‌زنی، بیشترین تنوع موسیقی دینی ایران را در بر می‌گیرد. در موسیقی تعزیه، از دو ساز بادی شیپور یا کَرنا، برای اعلام برپایی تعزیه یا جنگ نمایشی سپاهیان و نِی، برای سوزناک‌تر کردن لحظه‌های احساسی و اوقات وداع و بی‌کسی و در کنار آن‌ها، سنج و طبل استفاده می‌شود. در ادوار مختلف ایران، دربار و پایتخت حکومت محل تجمع هنرمندان بوده است. از زمان صفویه، به دلیل منع سایر انواع موسیقی، مراکزی نظیر تبریز، قزوین و اصفهان، محل تجمع تعزیه‌خوانان و راویان آوازهای مذهبی شد. نوحه‌خوانی به‌عنوان گونه‌ی مهم و پرطرفداری از میراث موسیقی عزا در ایران، تاریخچه‌ای آکنده از اقتباس‌ها و نوآوری‌ها به همراه خود دارد. سازهای مورد استفاده در مراسم عزاداری را می‌توان به دو دسته‌ی بادی سنتی مثل شیپور، نی، سرنا وکرنا و سازهای کوبه‌ای مانند: طبل، دهل و سنج تقسیم کرد. از زمان ناصرالدین‌شاه به بعد، در تکیه‌ی دولت، سازهای بادی فرنگی نظیر ترومپت و قره‌نی و مانند آن بر سازهای ملی و محلی افزوده شدند. به‌طورکلی موسیقی محرم سرشار از الحان و نوای سوزناک، نغمه‌های اندوه‌زا و ریتم‌های سنگین و کم‌تحرک است. موسیقی عزا و سوگ، به‌دلیل تألم شدید مجریان و خالقانش، درونی‌ترین و صادقانه‌ترین بخش موسیقی محسوب می‌شود…