تخت جمشید و رمزگشایی از نقش برجسته شیر و گاو

تخت جمشید را از نزدیک دیدید؟ شکوه تخت جمشید را به تماشا نشستید؟ تاکنون در نقش های تخت جمشید دقت کردید؟ نقش برجسته شیر و گاو تخت جمشید را از نزدیک دیدید؟

نقش برجسته شیر و گاو تخت جمشید چه پیامی را به جامعه مخابره می‌کند؟ غلبه شیر بر گاو نر در نقش برجسته تخت جمشید حاوی چه نکته‌ای است؟ نقش برجسته غلبه تخت جمشید، چه آیینی را به تصویر می‌کشد؟

چرا باید در نقش برجسته‌های تخت و جمشید دقت کرد؟ نقش برجسته‌های تخت و جمشید بر چه اساس ایجاد شده است؟ چه فلسفه پشت نقش برجسته‌های تخت و جمشید وجود دارد؟

اگر دوست داشته باشید تا اطلاعات جدیدی در مورد تخت جمشید بدست بیاورید، بهتر است تا چهارمین شماره ویکی‌ایران به سردبیری محمد انصاری را حتما بخوانید تا اطلاعات جدیدی در مورد نوروز کسب کنید. به پاس همراهی شما عزیزان این شماره نشریه راخلاصه کرده وتقدیم حضورتان می‌کنیم پس با ما همراه شوید.

نقش برجسته شیر وگاو تخت جمشید، نماد پایان سرما

النازدرویشی نقش برجسته شیر وگاو تخت جمشید را نماد پایان سرما وشروع فصل گرما ارزیابی کرد . به گزارش ویکی‌تماس، النازدرویشی در مطلبی تحت عنوان « نبرد شیر و گاو، نقش برجسته ای از سنتی دیرینه در ایران زمین » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« در صحنه‌ی نمادین نبرد شیر با گاو، اگر گاو به عنوان اصل نجات دهنده در نظر گرفته شود، شیر باید به عنوان نیروی پویا که آزادی را فعال می‌کند، تفسیر شود. در زبان نمادین سومر، شیر حیوان خورشید است؛ درست همانطور که نور خورشید هرگز تغییر نمی‌کند، شیر نور روشن از آگاهی ابدی را به تصویر می‌کشد.

گاو نشان دهنده اصل قمری است؛ که آگاهی در حوزه زمان را نشان می‌دهد. فایق آمدن شیر بر گاو نر نماد غلبه روز و روشنایی بر شب است. نماد شیر آگاهی ابدی و بدون تغییر و نیز نماد خورشید تابستان، و گاو نماد باران زمستان و حاصلخیزی و باروری است، نیز می‌دانند نور ماه به دنبال چرخه ابدی مرگ و رستاخیز است.

از سوی معتقدند که حیات با جاری شدن خون اولین گاو نر بر زمین به وجود آمده، غلبه شیر بر گاو نر و جاری شدن خون گاو را نماد زنده شدن و حاصلخیزی طبیعت و به نوعی نوروز باید دانست.»

وی درادامه افزود:« شیر و گاو از آن عناصری هستند که در هنر و همین طور تفکر مردم باستان نمودی بارز دارند و در بسیاری از مواقع در ارتباط با هم دیده می‌شوند.

با این تفاسیر بی‌گمان بهترین تعبیری كه از نقش چیرگی شیر بر گاو می‌توان ذکر کرد این است که هر دو آنها نمادی از صور فلكی به نام‌های اسد (شیر) و ثور (گاو) هستند و در نزدیكی‌های اعتدال بهاری که همان نوروز است، برج اسد بر برج ثور تفوق می‌یابد و حاصلخیزی و تجدید حیات از سر گرفته شده و بهار می‌شود.

ایرانیان هر سال چنین رخداد آسمانی را آغاز سال جدید دانسته و آن را جشن می‌گیرند. چرا که در آن موقع شیر جوان و نیرومند سال نو، برگاو پر برکت سال گذشته چیره شده است.»
درویشی تصریح کرد:«رومن گریشمن، باستان‌شناسی معروف امریكایی معتقد است نقش برجسته نبرد شیر و گاو در ورودی کاخ آپادانا گویای تغییر فصول، تمام شدن نیم‌سال سرد و شروع نیم سال گرم، و به بیان دیگر بازگو كننده حلول بهار است. وی معتقد بود كه فلسفه‌ی ساخت تخت‌جمشید، صرفاً برگزاری جشن‌های نوروزی بوده و در حكم محلی برای پذیرش رعایای امپراطوری بوده است.

طبق گاهشماری باستان، ایرانیان سال را به دو فصل گرم و سرد تقسیم می‌كرده‌اند. بومیان ایران معتقد بودند با اعتدال بهاری فصل گرم و با اعتدال پاییزی فصل سرد شروع می‌شود. تغییرات طبیعت مانند بلند و كوتاه شدن طول روز، افزایش و كاهش دما و … كه در این دو فصل کاملاً قابل تفكیک است، آنها را بر این تقسیم‌بندی استوار‌تر می‌کرد.

امروزه با اطلاعاتی که در دست است می‌دانیم كه تا پیش از هخامنشیان، سال نو با اعتدال پاییزه شروع می‌شده و هخامنشیان با پیروی از تمدن بین‌النهرین، سال نو را از اعتلال بهاری شروع می‌كرده‌اند.

گریشمن با این دو فرض و نماد قرار دادن گاو به نشانه‌ی فصل سرد و شیر به علامت فصل گرم، این طور نتیجه گرفته كه نقش برجسته‌ی چیرگی شیر بر گاو، نشان دهنده پایان سرما و شروع گرماست.»

برنامه ریزی سفربرای نوروز 1401

محمد انصاری خواستار برنامه‌ریزی سفر برای نوروز1401 شد. به گزارش ویکی‌تماس، محمد انصاری در مطلبی تحت عنوان « به امید سفر در نوروز ۱۴۰۱ » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« در کشور ما هم اوضاع به همین منوال در حال گذر است حالا نوروز و تعطیلات آن اولین و مهمترین فصل پر ترافیک سفر در کشور است که برای دومین مرتبه با شرایط شیوع کرونا روبروست و کشمکش بر سر سفر بریم یا نریم در آستانه آن کار را به قسم و آیه کشانده برای نرفتن به سفری که به زعم کارشناسان سفر مرگ است.

اما دو لبه ی این ماجرای سفرهای نوروزی یعنی صاحبان کسب و کارهای گردشگری و مردم (مسافران احتمالی) هر کدام به دلایل خود بر سفر در ایام پیش رو اصرار دارند.»
وی در ادامه فزود:« شواهد نشان می دهد باقی مانده مالکین و مدیران هتل ها، شرکت های حمل و نقل هوایی، ریلی و زمینی و دفاتر خدمات مسافرتی بعنوان صاحبان مشاغلی که مستقیم از راه سفر امرار معاش می کنند اگر نوروز امسال را هم مانند باقی روزهای سال از درآمد محروم بمانند تا حدود زیادی یا ورشکست می شوند یا به نزدیکی تعطیلی کسب و کار خود می رسند.

اما گویا چاره ای نیست، هیچ راه حل مناسب و یا رویه در پیش گرفته قابل اعتنایی در کشورهای دیگر هم نمی توان یافت تا براساس آن بتوان الگوسازی کرد و سفرها را چه در ایام نوروز و چه در باقی روزهای سال برقرار کرد»

انصاری تصریح کرد:«انتظار می‌رود بعد از ایام عید نوروز مجددا دولت مجبور به حمایت از این صنعت گردد تا حداقل با امید به روزهای آینده برای سال پیش رو نیز بتوان بخش کوچک باقی مانده این حوزه را حفظ کرد، جدا از بحث اقتصادی و گردش چرخ های صنعت سفر، کاسه صبر و تحمل مردم هم با توجه به محدودیت های یکسال گذشته برای تفریح و سفر در حال سریز شدن است.

تصمیم برای سفر رفتن آن هم با وجود گونه جهش یافته ویروس کمی دشوارتر از روزهای مشابه سال قبل به نظر می رسد.لذا شاید بهترین تصمیم در شرایط کنونی امید به وعده واکسیناسیون در سال آینده است تا بلکه نوروز و سفرهایش را در آغاز قرن جدید(۱۴۰۱) بدون دغدغه یک بار دیگر تجربه کنیم.»

شکوه و زیبایی جشن پالنگان

زهرا زند جشن زیبای پالنگان کردستان در آستانه نوروز را روایت کرد. به گزارش ویکی‌تماس، زهرا زند در مطلبی تحت عنوان « پالنگان کردستان نگینی بر قلب کوه‌های ژاورود » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« روستای پالنگان جدا از ویژگی‌های فرهنگی و بافت سنتی و قدیمی آن، آیین مراسم نوروز خاص هم دارد که هرسال در هفته اول اسفند برگزار می‌شود.

امسال بدلیل شیوع ویروس کرونا این مراسم فقط با روشن کردن آتش برگزار شد. تدارکات برپایی جشن نوروز در روستای پالنگان، با شادی و چرخاندن مشعل‌ها و حرکت به بالای صخره‌های پشت روستا توسط جوانان برگزار می‌گردد.

در این جشن مردم با نواختن موسیقی‌های سنتی و پوشیدن لباسهای رنگارنگ و حضور بر بام‌های خانه‌ها به استقبال بهار می‌روند. روز اول این جشن روز آتش، نامگذاری شده است که از دو روز قبل مشغول جمع آوری هیزم برای برپایی آتش‌های بزرگ هستند.»

وی در ادامه افزود:« شلیک اول اسلحه فرمانی برای اجرای این مراسم و روشن کردن پنج آتش بزرگ در پنح نقطه از بلندترین نقاط کوه‌های اطراف روستا می‌باشد.

با شلیک تیردوم، آتش بسیار بزرگی در جایگاه اصلی اجرای مراسم باستانی نوروز روشن و با روشن شدن این آتش جمعیت حاضر در این مراسم، دعاها و آرزوهای خود را در گوش سال جاری برای رساندن آنها به گوش سال جدید زمزمه می‌کنند. با شلیک سومین و آخرین گلوله‌ای که در اسلحه هست جوانان مشعل به دست که به صورت منظم بر پشت بام تمامی خانه‌های روستا تقسیم شده‌اند مشعل‌های خود را روشن می‌کنند تا سلول به سلول این طبیعت، گرمای آمدن سال تازه را لمس کند.

بعد از روشن شدن تمام آتش‌ها، مردم در جایگاه اصلی به هم می‌پیوندند و همگی با هم آهنگ کردی نوروز را به رودخانه‌ای که از میان روستا می‌گذرد تقدیم می‌کنند. در پایان مراسم آتش، مشعل‌ها خاموش می‌شوند اما آتش بزرگ جایگاه اصلی تا ساعت‌ها روشن است و جوانان دراطرافش با رقص و پایکوبی شادی می‌کنند.

در روز دوم که به عنوان روز اجرای شعر و موسیقی نامگذاری شده است. شاعران و هنرمندان از مناطق مختلف استان کردستان برای شرکت در مراسم حاضر می‌شوند.»
زند تصریح کرد:« در ادامه این آیین گروه‌های هه لپه رکی کُردی هماهنگ با ریتم‌های ساز و دهل، به اجرای نمایش می‌پردازند. آوازخوانی، بیت خوانی و مقام در وصف بهار، قرائت شعر و همنوایی و همگامی شاعران با بهار طبیعت از دیگر بخش‌های این آیین است.

جشن نوروز (به کردی نه‌وروژ یا گول‌وس) یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جامانده از دوران ایران باستان جایگاه ویژه‌ای درمیان مردم کرد داشته و درطی گذشت قرن‌ها همچنان جشن نوروز در بین کردها برگزار می‌شود.»

آیین میرنوروزی، نمادی ازعدالت ورزی

الناز درویشی آیین میرنوروزی را جلوه شکوه وعدالت‌ورزی در آستانه نوروز دانست. به گزارش ویکی‌تماس، الناز درویشی در مطلبی تحت عنوان « میرنوروزی ،آیین عدالت‌محوری در ایران» در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« آیین میرنوروزی در باستان، یکی از جشن های باشکوه ایرانیان، در عید نوروز بوده است.

این جشن، طبق عقیده برخی از صاحب نظران، برای خنده و تفریح مردم نبوده، بلکه یک جشن بارورانه بوده که همه مناسک آن کاملاً جنبه‌ای آیینی داشت و در جهت باروری هر چه بیشتر طبیعت و چهار پایان و حتی انسان ها برگزار می‌شده است.

این جشن، ریشه در آیین کهن‌تری، موسوم به پادشاه مقدس داشته است. در آیین پادشاه مقدس، به محض دیدن کوچک‌ترین نشانه ضعف یا سستی در وجود پادشاه، او را می‌کشتند و جانشین قدرتمندتری بر جای او می‌نشاندند. با این کار می‌پنداشتند که پادشاه که نماد خدای گیاهی در زمین است، با قدرت بیشتری، مانع کاهش روند باروری می‌شود.»

وی درادامه افزود:« میر نوروزی، گونه بسیار تلطیف شده آیین پادشاه مقدس است؛ یعنی به جای اینکه پادشاه را بکشند، چند روزی زمام قدرت را، با تمام لوازم آن، به دست پادشاهی بدلی می‌سپردند و پس از پایان مراسم، پادشاه واقعی که گویی رستاخیز یافته است، با قدرتی افزون تر، دوباره بر مسند قدرت می‌نشست و به این شیوه، از بروز هرگونه کاستی در روند باروری، جلوگیری می‌شد.»

درویشی تصریح کرد:« مراسم آیین میرنوروزی هر سال، از اولین چهارشنبه سال نو آغاز می‌شده و میرنوروزی در هنگام طلوع آفتاب بر تخت می‌نشست و مردی چماق نقره‌ای با احترام همکاران حکومت چند روزه او را معرفی می‌کرد، این افراد عبارت بودند از: پیرمردی بذله‌گو و نکته پرداز به عنوان کهن‌وزیر و مشاور، دو وزیر دست راست و چپ، میرزا، مرد کوپال زیوین که مسئول ابلاغ فرمان‌های میر به دیگران بوده و وشکه‌رن که به شوخی و طنز می‌پرداخت.

مردم نیز از دستورات میر که بسیاری از آنها در جهت فراهم ساختن شادی و نشاط و سرگرمی عموم و خنداندن طبقات مردم صادر می‌شده، اجرا می‌کردند این دستورات تا حدودی جنبه سرگرمی داشت. مراسم بدین ترتیب بود که پادشاه، برای چند روز از اریکه قدرت بر کنار می‌شد و شخص فرودستی از پایین‌ترین اقشار جامعه بر جای او می‌نشست.»

فلسفه سین‌های سفره هفت سین

زهرا زند فلسفه سفره هفت سین را بررسی کرد. به گزارش ویکی‌تماس، زهرا زند در مطلبی تحت عنوان « قدمت هفت سین؛ هفت سبزی و سرزندگی » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« اجزای اصلی هفت سین: سبزه، سیر، سیب، سمنو، سنجد، سرکه و سماق است. ماهی سرخ در تنگ، سکه، گل سنبل، اسپند(سپنج) و ساعت در کنار اجزای اصلی سفره هفت سین در میان برخی از مردم رایج است. ماهی قرمز از نماد مفاهیمی چون نوزایی، باروری، فراوانی، ثروت (مانند سکه) می‌باشد.

همچنین از اجزای زینت دهنده سفره می توان از آینه، کتاب (قرآن، کتاب مقدس یا مجموعه اشعار از قبیل دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی)، شمعدان، تخم مرغ رنگی، گل، شیرینی، آجیل، نان سنگک، گلاب، تنگ یا کاسه آب، بیدمشک و … نام برد.»

وی درادامه افزود:« برخی از پژوهشگران [کتاب نوروز و فلسفه هفت سین از دکتر محمد علی دادخواه] معتقدند هفت سین پیش از اسلام هفت شین بوده است یعنی هفت چیزی که با حرف شین آغاز می‌شد. شیرینی که بیشتر عسل بوده است.

شیر و شکر، گویند جمشید هنگام جلوس نوروزی نی هفت بندی را می‌خواست و به رامشگران بدهد هنگام شکستن نی متوجه شد مایعی شیرین از آن فرو ریخت از آن پس بود که نیشکر شناخته شد و بعنوان گیاهی گرانبها به سفره هفت شین افزوده شد، شین دیگر شمشاد که نماد سبزی و پائیزگی در تمام فصلهاست و بعد شمع نمایش ایثار و بردباری، سیب(شایه) که از دیگر شینها بود و هفتمین شین شراب بوده است.

اما با ورود اسلام به ایران و تغییر دین و گفتار و آرا مردم و نیز به علت دلبستگی ایرانیان به عدد و مفاهیم باطن اشیاء سفره نوروزی (هفت شین) به (هفت سین) تبدیل شد و بی شک یکی از دلایل تبدیل هفت شین به هفت سین مغایر بودن شراب با معتقدات اسلامی است. »

زند تصریح کرد:«هفت چین مربوط به دوره هخامنشیان بوده که در هفت کاسه چینی غذا می‌گذاشتند به همین خاطر به آن هفت چین اطلاق می‌شد ظرف چینی اولین ظرفی بود که از چین آمده بود. ایرانیان پس از روی آوردن به اسلام بر سر سفره‌های خود قران را می‌گذارند و سال نو را با آیات قرآنی آغاز می‌کنند.

همچنین سایراجزای این سفره مانند: سکه(نمادی از خیر و برکت و درآمد) هشتمین سین است که معمولا به بهانه افزایش دارایی برای طول سال استفاده می‌شود. با این وجود سکه سابقه زیادی در سفره های هفت سین ایرانیان ندارد و نمی‌توان آن را از سین های سفره هفت سین بر شمرد.

ماهی قرمز هم از دیگر اقلام کم سابقه سفره هفت سین است به طوری که در نقاشی معروف کمال الملک از سفره هفت سین اثری از ماهی قرمز دیده نمی‌شود. ماهی به عنوان نمادی از زایش، تازگی، شادابی و تکاپو در سفره هفت سین قرار می‌گیرد. شمع و آینه هم به عنوان مظهر فروغ و روشنایی و تخم مرغ نماد زایش و آفرینش و نشانه ای از نطفه و نژاد است.

در هفت سین پارسی انار وجود داشته که نشانه باروری و عشق بوده است. همچنین آن‌ها سیب سرخ را درون ظرف آب پاک و زلال می‌گذاشتند تا عشق و باروری همچنان پاینده بماند.»

چهارشنبه های اسفندماه آذربایجان، موعد بیان آرزوها

منا هاشمیان رسم جالب چهارشنبه های اسفندماه آذربایجان را بررسی کرد . به گزارش ویکی‌تماس، منا هاشمیان در مطلبی تحت عنوان « چهرشنبه خاتون ،فرشته آرزوها» در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« در نقاط روستایی و عشایری رسم است، که در شب چهارشنبه ی آخر سال تا صبح چراغ خانه را روشن بگذارند. صبح چهارشنبه قبل از طلوع آفتاب به سرچشمه و جوی آب می‌روند. آنان معمولا، حیوانات را از آب عبور می‌دهند و خود نیز از روی آب می‌برند.

دختران جوان، کمی از موهای سرشان را قیچی می‌کنند و به آب می‌ریزند و با این کار نیت می‌کنند که نکبت و درد و بالا را آب با خود ببرد و همچنین باور دارند که این کار باعث رشد بیشتر موی سر می‌شود. باور بر این است که با این کار، آنان دیگر مبتلا به سردرد نمی‌شوند و بختشان بلند می‌شود، معمولا یکی دو تا شیرینی هم توی آب می‌اندازند.

این کار نوعی بخت‌گشایی است دخترهای دم بخت هم با خود سبزه برده و در آب، سر سبزه ها را قیچی می کردند و این را نوعی بخت گشایی می دانستند.»
وی در ادامه افزود:« زنان آب را به نیت قطع کدورت و بدی های سال کهنه با قیچی می برند و کوزه‌ای از این آب را به خانه آورده و به آن چهارشنبه سو، یعنی آب چهارشنبه می‌گویند و از آن، به کسانی که موفق نشده‌اند، به سرچشمه بیایند می‌دهند و مقداری را نیز در مشک می‌ریزند و معتقد‌اند، این آب به مشک پرکت می‌بخشد.

همچنین از این آب به چهارگوشه‌ی خانه می‌ریزند و معتقدند که بلا را دفع می‌کند و خیر و برکت را به خانه آنها می‌آورد. سپس مقداری گندم را روی آتش بو داده، اهل خانه از آن می‌خورند و مقداری را نیز به محل نگهداری حیوانات برده و بر روی آنها می‍پاشند تا در سال جدید، برکت و روزی زیاد شود و امراض و بلا از اهل خانه و احشام به دور باشد.»

هاشمیان تصریح کرد:«در منطقه آذربایجان اسفند را عید می‌نامند و معتقدند زمین در حال بیدار شدن از خواب زمستانی است و این اتفاق را برای خودشان امید بخش می‌دانستند و به همین دلیل چهارشنبه آخر سال برای آنها شکل آرزویی را دارد که فرشته برکت به آن پاسخ می‌دهد و به چهارشنبه خاتون معروف است.

کشیدن تصویر چهارشنبه خاتون در روی دیوار خانه و یا سیلو آخرین کارها در ارتباط با عید است و زنان آذربایجانی خانه و کاشانه خود را به این نیت پاک و تمیز می‌کنند که چهارشنبه خاتون بی توجه از خانه‌ی آنها می‌رود.

یا اینکه به خانه آنها سر نمی‌زند. در تبریز فقط این بخش از باور چهارشنبه خاتون مانده، که می‌گویند که اگر در سرای آنان، خانه تکانی نشود، چهارشنبه خاتون به خانه آنها نمی‌آید.»

توپ درکردن نماد خوش یمنی

منا هاشمیان رسم توپ درکردن را نماد پژواک خوش‌یمنی دانست. به گزارش ویکی‌تماس، منا هاشمیان در مطلبی تحت عنوان « توپ در کردن پژواکی برای اعلام سال نو » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« در شلیک‌های اعیاد به خصوص عید نوروز از آن استفاده می‌شد. هر دقیقه ای دو سه تیر شلیک می‌کردند و برای سر و صدای بیشتر هر پنج شش دقیقه یکبار بیست سی تا از این زنبورک‌ها یکدفعه شلیک می‌شد.

تعداد شلیک توپ ها از قوانین و ضوابط خاصی پیروی می‌کرد به طور مثال در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار که لحظه تحویل سال مصادف با میلاد حضرت علی(ع) بود، به دستور شاه صد و ده تیر که مطابق با حساب ابجد با نام علی مطابق است، شلیک کردند.»
وی در ادامه افزود:«در تهران دوره قاجار در میدان ارگ، توپ بزرگی قرار داده بودند که همه روزه اهالی تهران را از ظهر شرعی با شلیک گلوله آگاه می‌کرد و در ماه مبارک رمضان، مردم با صدای شلیک توپ آن از وعده سحری و افطار اطلاع پیدا می‌کردند. در اعیاد به خصوص عید نوروز روی باروت‌های آن می‌کوبیدند و فتیله‌ها را آتش می‌زدند که صدای آن نصف شهر را در بر می‌گرفت.

این توپ به توپ مروارید معروف بود که روایت‌های مختلفی درباره آن وجود دارد. برخی آن را از غنایم شاه عباس صفوی می‌دانند و برخی نیز می گویند این توپ از غنایم جنگ های نادر شاه است اما با توجه به حک شدن نام فتحعلی شاه قاجار روی بدنه آن باید این توپ را به دوره قاجار منسوب دانست.»

هاشمیان تصریح کرد:« مردم برای مقاصدی چون بخت گشایی دختران و بیوه زنان، بچه دار شدن زنان، و درمان بیماری‌های گوناگون به توپ مروارید متوسل می‌شدند، از این رو، معمولا در اعیاد بزرگ به خصوص عید نوروز، دور توپ جمع می‌شدند؛ زنان و دختران به سربازان محافظ این توپ، پول و شیرینی و کله قند میدادند تا اجازه بگیرند به توپ نزدیک شوند.

دختران به کمک همراهشان سوار بر توپ می شدند و ۳ بار می گفتند « یا قريب الفرج» و پس از پیاده شدن از توپ، با نوار باریکی از گوشه چهارقدشان، یا پارچه ای دیگر، یا قفلی بر چرخ توپ دخیل می‌بستند و همچنین برای بخت گشایی، دختران از زیر این توپ رد می‌شدند.»

رسم جالب نوروز در کشورهای همسایه

شقایق فتحعلی‌زاده برگزاری جشن نوروز را در سایر کشورها بررسی کرد. به گزارش ویکی‌تماس، شقایق فتحعلی‌زاده در مطلبی تحت عنوان « نوروزستان؛ برگزاری نوروز در کشورهای فارسی زبان » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« نوروز در تاجیکستان به عنوان جشنی ملی و دیرینه برگزار می‌شود و دارای آداب و رسوم ویژه‌ای دارد، که بخش از این رسوم پیش از آغاز سال نو و برخی پس از آغاز سال است.

از نظر تاجیکان حوت ماه آخر سال بوده و بسیار مناسب برای کار بهاری است از این رو کشاورزان سه روز اول ماه حوت را به جشن و پایکوبی می‌پردازند. در ماه حوت گل گردانی نیز انجام می‌شود.

این مراسم زیبا از گذشته نزد تاجیکان به مناسبت آغاز بهار گرفته می‌شده، تنها تفاوت که با گذشته پیدا کرده این است که گل‌گردانی را در گذشته بزرگسالان انجام می‌دادند ولی اکنون بچه‌ها و جوانان انجام می‌دهند.

گل‌گردان‌ها گل‌ها را دسته دسته می‌کنند و بر سر چوبی می‌بندند و در کنار خانه‌های اهل ده یا شهر در خاک فرو می‌برند و سرود می‌خوانند. شبیه به این مراسم در برخی از ده‌های مازندران نیز انجام می‌شود.»

وی در ادامه افزود: « مردم آذربایجان دارای سنت‌های نوروزی زیبایی هستند. آنها چهار چهارشنبه نزدیک به نوروز را جشن می‌گیرند که هر کدام از آنها دارای نام ویژه‌ای است و نماد چهار عنصر آب، خاک، باد و آتش هستند.

رسم دیگر ( کاسا و کچل) است. کاسا (کوزه) نماد نوروز که لباس کلاه سبز به تن دارد و کچل نماد زمستان که لباس آبی به تن دارد و سرش طاس است. این دو به رجز خوانی با هم می‌پردازند و نوروز پیروز می‌شود. رسم دیگر (پاپاق آتماق) است که کودکان کلاه به دست می‌گیرند و به در خانه همسایه‌ها می‌روند و شیرینی و شکلات و … می‌گیرند، این رسم همانند رسم قاشق‌زنی است.

رسم مشترک دیگر فالگوش ایستادن است، که به آن (گولاخ خالی) می‌گویند. از سوی دیگر در آذربایجان مردم سمنو می‌پزند که به آن (اصفهان حلواسی) یعنی حلوای اصفهان می‌گویند.»

فتحعلی‌زاده تصریح کرد:« سمنو پختن در ازبکستان آیین ویژه‌ای دارد. آنها هنگام درست شدن سمنو دایره‌وار می‌نشیینند و آوازها و سرود‌های محلی می‌خوانند. زمانی که سمنو پخته شد هرکس که آن را می‌چشد آرزوی خود را به لب ‌می‌آورد و باور مردم این است که آرزویش برآورده می‌شود.

همچنین دسری شیرین از سفیده تخم‌مرغ، شکر و ریشه گیاهان معطر به نام (نیشالدا) پخت می‌شود. پلوی معطر نیز به نام (سامسا پفکی) نیز برای نوروز و شروع سال نو می‌پزند.»

تکم خوانی رسم دیرینه آذربایجان در استقبال از بهار

رقیه آقابالا زاده رسم زیبای تکم‌خوانی به مناسبت آمدن بهار را بررسی کرد. به گزارش ویکی‌تماس، رقیه آقابالا زاده در مطلبی تحت عنوان « تکم خوانی؛ آیینی سنتی برای استقبال از بهار» در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« تکم یک عروسک بز چوبی سنتی است، واژه تکم از دو بخش (تکه) و (م) تشکیل شده است.

تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در طلیعه گله حرکت می‌کند و گله را به چراگاه و محل‌های معین هدایت می‌کند؛ است و (م) ضمیر ملکی دوم شخص مفرد است؛ ترکیب این دو در واقع به معنی (بز نر من) است. در برخی مناطق تکم به شکل شتر هم وجود دارد.

تکم بر سر چوب گردی سوار می‌شود و بر روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرار می‌گرفت که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می‌گذشت. عدد چهار در فرهنگ ‌های مختلف نمادهایی دارد و عددی مقدس است، مثل: چهار فصل، چهار عنصر، چهار جهت.»

وی در ادامه افزود:«روی تکم را با مخمل یا پارچه‌هایی به رنگ قرمز می‌پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه‌های الوان و حتی آیینه تزیین می‌کنند. هر یک از تزئینات تکم نمادی دارد، مثلاً زنگوله و سکه بیشتر برای ایجاد سر و صدا استفاده می‌شود تا مردم را جذب آن کنند. این که به دو طرف عروسک آیینه نصب می‌کردند، به این دلیل بود که تکم خبر فرارسیدن سال نو را به مردم می‌داد و با خود آیینه‌ای به رسم روشنایی و صفا داشت.

اینکه در ساخت تکم از رنگ قرمز برای پوشاندن بدنه اصلی استفاده می‌کردند شاید به این دلیل بوده که در آذربایجان قدیم لباس و توری سر و روی عروس به رنگ قرمز بوده و خواسته‌اند تکم نیز مثل هر عروسی مظهر شادی و خوشی باشد. همانطور که بیان شد آیینه استفاده شده در تکه نمادی از روشنایی و نور است.»

آقابالا زاده تصریح کرد:« به کسی که تکم را می‌رقصاند (تکم‌چی) می‌گویند، او اشعار مخصوص تکم را با آهنگی خاص می‌خواند. تکم گردان در هر کوی و برزنی حاضر می‌شود و از مردم در قبال خواندن شعرهایش و بازی دادن (تکه) که نشان از مژده آمده بهار است، هدیه و انعام می‌ستاند.

تکم‌چی چوب را به دست می‌گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت درمی‌آورد و متناسب با حرکات آن اشعاری را به آواز می‌خواند، سر و صدای زنگوله و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکم‌چی به وجود می‌آورد.

علاوه بر آذربایجان غربی، اردبیل، مشکین شهر و اهر از جمله مراکز تکم‌گردانی در شمال غربی ایران به شمار می‌روند. تکم‌گردانی در حقیقت یک حرفه موروثی است که از پدر به پسر می‌رسد.»

غذای شب عید نماد برکت و خوش یمنی

رقیه آقابالا زاده غذای شب عید مردم منلاطق مختلف را بررسی کرد. به گزارش ویکی‌تماس، رقیه آقابالازاده در مطلبی تحت عنوان « «خوراک شب سال نو در ایران، سنتی کهن در باورهای مردم » در چهارمین شماره‌ی ویکی ایران نوشت:« پلو با ماهی: بر اساس باوری ماهی نشانه حیات و خوردن برنج به دلیل داشتن برکت در کنار ماهی که نشانه حیات است و سبزی که حکایت از برکت و زایش دارد، خیر و برکت و خوش‌یمنی در سال جدید به همراه دارد. شیوه یکسانی برای پخت ماهی در سال نو وجود ندارد.

بعضی آن را در شب سال نو می‌خورند و بعضی آن را در اولین وعده غذایی بعد از تحویل سال، حتی در بعضی نقاط ایران، همچون برخی نقاط ساحلی خلیج فارس، برنج سال نو را بدون سبزی و کاملاً ساده همراه ماهی صرف می‌کنند. مردم زنجان ماهی را با رشته‌پلو یا زعفران‌پلو می‌خورند و برخی دیگر آن را در کنار کوکو یا خورش‌های محلی سرو می‌کنند. مردم گیلان ترجیح می‌دهند ماهی شب عید را در کنار ترشی تره که یک غذای خوش طعم گیلانی است، بخورند.»
وی در ادامه افزود:« خوردن رشته‌پلو در مناطقی مانند آذربایجان، کرمانشاه و اراک رایج بوده و هست، قدیمی‌ها بر این باور بودند که با خوردن رشته‌پلو بهتر می‌توان تا پایان سال رشته کارها را به دست گرفت، از این رو این غذا را برای شب عید انتخاب کرده و طبخ می‌کردند. مواد مورد استفاده در این پلو علاوه بر رشته، مرغ، پیازداغ، کشمش، خرما، نمک و فلفل، زردچوبه، زعفران، روغن و برنج است. از پودر دارچین نیز برای مزه‌دار کردن آن استفاده می‌کنند.

مردم بعد از برداشت گندم در پایان سال، شروع به تهیه آرد و تهیه نان و رشته‌های مخصوص می‌کردند و با کمترین امکانات دست به خلاقیت‌های این چنینی در ساخت غذا می‌زدند. رشته‌ای که در رشته‌پلو استفاده می‌شود، در روغن گیاهی تفت می‌دهند تا به رنگ قهوه‌ای دربیاید و کمی بیشتر قوام بیابد. رشته‌پلو معمولاً باب میل نسل قدیم است.»

آقابالا زاده تصریح کرد:« پختن دلمه به عنوان غذای مخصوص شب عید در بین آذری‌ها رایج است. دلمه یکی از غذاهای سنتی ایرانی است و نمی‌توان گفت به کدام شهر و استان تعلق دارد؛ اما مردم آذری علاقه خاصی به دلمه دارند. به همین خاطر است که دلمه جزء غذاهای مخصوص شب عید مردم آذری است.

بد نیست بدانید آنها معتقدند با خوردن دلمه می‌توانند به آرزوهای خود در سال نو برسند. دلمه انواع مختلفی دارد، برخی دلمه را داخل فلفل دلمه و برخی دیگر با برگ مو درست می‌کنند دلمه‌ای که مردم عزیز آذری برای شب عید تهیه می‌کنند، دلمه برگ است، این دلمه با برگ‌های مو تهیه می‌شود و محتوای آن سبزی‌های معطر، گوشت و برنج است.»